Komiks na lekcji – dobre praktyki

Artykuł

Czy zdarzyło się wam usłyszeć od ucznia lub uczennicy, że nie czyta książek? Na pewno! Jeśli jednak dopytujecie, często okazuje się, że czyta i to sporo – komiksów i powieści graficznych. No to dlaczego nie mówi tego od razu?!

Odpowiedź jest prosta – bo nie wie. Ciągle jeszcze pokutuje mit, że komiks to tylko tania rozrywka i nawet jeśli my osobiście go doceniamy, w ogólnym odczuciu nie zawsze jest traktowany jako “poważna” i wartościowa lektura. W końcu jeszcze niedawno mawiano, że komiks to słaba literatura i jeszcze gorsze malarstwo. I choć młodzi ludzie zaczytują się w komiksach, polecają je sobie nawzajem i potrafią zbudować wokół nich całą subkulturę, my rzadko mamy ten przywilej, by być do tego świata zaproszonymi. Skoro tak, zaprośmy się sami.

Wyzwanie pierwsze – określmy cele

 Innymi słowy: dlaczego warto pracować z komiksami lub metodą komiksu. Oczywiście, przedstawienie komiksu jako gatunku może być celem samym w sobie, ale komiks to rewelacyjne narzędzie do analizy postaci, charakterystyki, szukania najważniejszych wydarzeń, opisów, czy powtórki przed testem. Komiks jest narzędziem uniwersalnym i stosunkowo łatwo go dopasować do naszych potrzeb.

Wyzwanie drugie – jak czytać?

Wyobraźcie to sobie, czytacie na głos lub z podziałem na głosy, wszyscy siedzą w kręgu, każdy ma własny egzemplarz w rękach. Byłoby wspaniale, prawda? Cóż, jest jak jest, wiadomo, że mamy małe szanse na 20 egzemplarzy czegoś, co nie jest lekturą obowiązkową. Nie szkodzi. Po pierwsze, gdy jedna osoba czyta, reszta może widzieć stronę na rzutniku. Po drugie, ciągle mamy jeszcze jakieś szanse na ksero (a pracujemy często na fragmentach książki, nie całości). Po trzecie – tworzymy biblioteczki klasowe, o ile rada rodziców będzie hojna. Jeśli nie starczy dla wszystkich, to zawsze można wykorzystać okazję do pracy w parach lub małych grupach. No i po czwarte – przy niektórych tematach każda para lub grupa może mieć inny tytuł (np. gdy szukają cech gatunku, porównują z innymi rodzajami, itd.). Rozwiązań jest wiele i pewnie każda nauczycielka i każdy nauczyciel ma już własne strategie, jak sobie radzić ze szkolną rzeczywistością.

Wyzwanie trzecie – wybór tematyki

Tu pewnie należałoby się zdać na samych uczniów i uczennice, bo część z nich na pewno jest w stanie zasypać nas interesującymi tytułami. I to nie tylko ze względu na bogactwo mang, które od lat królują na listach najchętniej czytanych komiksów. Jeśli jednak to my chcemy coś zaproponować, mamy z czego wybierać.

Chcemy poruszyć w klasie temat bullyingu/przemocy – jest coś o tym. Normy społeczne, przemiany obyczajowe, filozofia, feminizm, ekologia, religia, śmierć, trauma, radość życia – wszystkie te tematy zostały przedstawione w komiksach i bez problemu można znaleźć tytuł adekwatny do danej grupy wiekowej. Oto przykłady:

• przemoc rówieśnicza – niezwykle popularny jest “Podręcznik dla superbohaterów”, Elias Vahlund, Agnieszka Vahlund, wyd. Debit. Na stronie wydawnictwa także scenariusz lekcji do pobrania. Komiks przeznaczony jest dla młodszych klas szkół podstawowych, a że ma aż 6 tomów, część dzieci czyta bez przerwy i domaga się jak najszybszego wydania kolejnych.
• zmiany obyczajowe – ponieważ komiksy często odnoszą się do aktualnej rzeczywistości i obyczajowości, warto przyjrzeć się wydaniom, które powstawały na przestrzeni wielu lat. Porównanie reprintów dawnych komiksów np. z uniwersum Marvela ze współczesnymi wydaniami, może być dobrym początkiem dyskusji na temat zmian, jakie zachodzą w kulturze. Ze względu na złożoność tematu, takie wykorzystanie komiksów najlepiej się sprawdzi w starszych klasach szkół podstawowych i szkołach ponadpodstawowych. Chociaż, aż kusi, żeby porozmawiać z młodszymi dziećmi o aktualności niektórych rozdziałów komiksów z naszego dzieciństwa – wznawiane jest wszystko i można mieć na półce zupełnie świeże wznowienia takich tytułów, jak „Kapitan Żbik”, „Antresolka Profesorka Nerwosolka”, czy „Kajko i Kokosz”. Ale jeśli na Państwa półkach są gdzieś stare, przed wyrzucenie sprawdźcie ich aktualną cenę, może się okazać, że hobby z dzieciństwa było tak naprawdę dobrą inwestycją.
• niepełnosprawność – wśród różnych tytułów, warto spojrzeć na nowość pt. “Mały astronauta” Jean-Paula Eida, wyd. Lost in Time. To komiks dla czytelników 10+, ale ze względu na to jak porusza temat, sprawdzi się także w każdej wyższej klasie.
• współpraca i przyjaźń – takich historii znajdziemy bez liku, zwłaszcza w wersji dla najmłodszych. Jedną z najpopularniejszych książek do samodzielnego czytania jest seria o lisie i borsuku – “Pan Borsuk i Pani Lisica” Brigitte Luchiani, Eve Tharlet, wyd. Egmont.
• samotność – warto przedstawić niezwykłą książkę “Jane, lis i ja” Isabelle Arsenaut i Fanny Britt, wyd. Kultura Gniewu. Choć główną bohaterką jest 11-latka, uciekająca w marzeniach w świat Jane Austen, książka przeznaczona jest raczej dla nieco starszych czytelników i czytelniczek. No i nie jest tak droga jak równie piękna, choć zupełnie inna “Jedynaczka” Guojing, wyd. Mandioca.
• edukacja ekologiczna – to nie tylko książki i komiksy Tomasza Samojlika. Dla młodszych i najmłodszych warto sięgnąć chociażby po „Po co nam lasy” Huberta Reevsa, wyd. Debit.
• edukacja historyczna – chcesz zainteresować uczniów i uczennice konkretnym wydarzeniem? A może ktoś chce pogłębić nieco swoją wiedzą, ale nie ślęczeć nad podręcznikami? Wydawnictwo Egmont zaprasza dzieci ze szkół podstawowych do czytania  serii “Najwybitniejsi naukowcy” (i, na szczęście, naukowczynie). Na stronie wydawnictwa można zajrzeć do kilku komiksów. (www.egmont.pl/sampler) Chcesz ciekawie przedstawić początki ludzkości lub powstawanie cywilizacji? Pod ręką są oba graficzne tomy Historia ludzkości wg Yuvala Noah Harariego, dostępne dzięki Wydawnictwu Literackiemu. Oby trafiły na półki szkolnych bibliotek!

Co jeszcze zrobić z komiksem?

Jeśli nie sam temat, to co? Twoi uczniowie i uczennice mogą:

• porównać komiks z książką – komiksowe adaptacje książek to cały osobny podgatunek. Warto do nich zajrzeć z wielu powodów, choćby żeby sprawdzić, jak wierne są pierwowzorowi, jak wykorzystano opisy i dialogi, czy jakie formy estetyczne zaproponowano. Dostępne są adaptacje książek dziecięcych, takich jak “O czym szumią wierzby” Michela Plesixa, wyd. Egmont, i literatury dla dorosłych. Jedne pozwolą wyobrazić sobie bohaterów, porównać sceny z książki z twórczym przetworzeniem, jeszcze inne, jak “Dziennik Anne Frank” (Ari Folman i David Polonsky, wyd. Stapis) mogą wzbudzić ciekawe dyskusje o  historii lub etyce w komiksie. Jeszcze inne pozwolą zwrócić uwagę na to, co być może w powieści umykało. A w kolejce czekają choćby takie tytuły, jak “Rzeźnia nr 5” (Kurt Vonnegut, Ryan North, wyd. Egmont), „Diuna” i „Zabić drozda”.
• zobacz podróż bohatera – powoli wyczerpuje się pula mitów, które nie zostały przełożone na komiks. I dobrze, poza Parandowskim dla starszych, czy Inkiowem lub Kasdepke dla najmłodszych, warto przyjrzeć się obrazowym wersjom historii o bogach. Dzięki takim seriom jak “Świat mitów” wydawnictwa Egmont, można w prosty sposób zbudować lekcję o bohaterach, archetypach czy strukturze legend.
• powtórz lekturę – z polskimi nadal nie jest łatwo, ale literatura zagraniczna ma już bardzo bogatą reprezentację.
• stwórz własny – “Stworzyć komiks” Scotta McClouda, wydany przez Kulturę Gniewu jest metodycznym podręcznikiem tworzenia komiksów. Jeśli jednak twoi uczniowie i uczennice nie potrzebują aż tak dogłębnego spojrzenia na ten rodzaj sztuki, przeczytaj o metodzie pracy komiksem.

Metoda pracy komiksem

Czyli, po prostu, wypełnij puste miejsca. Jak i po co? Najprostszą metodą jest wypełnienie gotowego wzoru komiksu lub stworzenie go od zera, ot, nie za dużo, wystarczy jedna strona lub kilka okienek. Jakie polecenia możesz do tego dodać?

• stwórz komiks o najważniejszym wydarzeniu w życia bohatera lektury;
• przedstaw twórczo podaną definicję;
• przekształć opisy z danego rozdziału w scenerię swojego komiksu. Dodaj główne postaci i ich dialog;
• narysuj własne zakończenie utworu;
• przedstaw daną scenę w nowy sposób – jakby wyglądała, gdyby działa się współcześnie, bohater miał inny kolor skóry, sytuacja miałaby miejsce w czasach rozbiorów itd.;
• stwórz krótki komiks przedstawiający mit, opowiadanie, historię bohaterów;
• użyj dymków w komiksie, by stworzyć dialog.

Możesz też wykorzystać gotowe prace i dodać inne polecenia, np.:

• twój komiks jest rozsypany, ułóż wydarzenia chronologicznie;
• zaznacz na komiksie, gdzie znajdziesz: wyrażenie emocji, opis przyrody itd.;
• przyjrzyj się przygodom bohatera i zaznacz na komiksie elementy bajki.

W zależności od tego, czego potrzebujemy, komiks można wykorzystać na dziesiątki sposobów – od powtórki wiedzy, przez filozoficzne dyskusje, aż po twórcze działania i rozwijanie zainteresowań. Jest narzędziem prostym do wykorzystania, łatwo dostępnym (choć najpiękniejsze wydania bywają bardzo drogie) i atrakcyjnym. Może służyć tylko rozrywce, ale jako gatunek dawno wyszedł poza te ramy. W tej chwili nie ma tematów, których by nie poruszał, a im starszy czytelnik, tym większe ma szanse na bardzo złożone i trudne historie. Ale nawet te najprostsze i niekoniecznie przez nas cenione, są kochane przez młodzież i dokonują cudu, którego nie są wstanie dokonać lektury szkolne – zachęcają do czytania. Tego nie da się przecenić!